عرقیات و مشخصات آنها
عرقیات سالیان دراز است که در ایران مصرف داروئی دارند و جهت درمان بیماریها بکار برده می شوند.
امروزه عرقیات در کشورهای آمریکا ، بلغارستان ، فرانسه ، چین و ژاپن نیز مصرف می شود. در ایران نیز هر ساله مقادیر زیادی عرقیات سنتی از گیاهان مختلف در باغها و کارگاههای شخصی تولید و مصرف می شود ، البته ظرف سالهای اخیر عرقیات بطریق صنعتی در کارخانه ها نیز شروع به تولید کرده اند که بعلت استفاده ازدستگاههای پیشرفته تقطیر و عدم استفاده از آب معمولی و شرایط تولید بهداشتی به روش سنتی ترجیح داده می شود.
امروزه در کشور ما بیش از 20 نوع عرق به روش سنتی تهیه می شود که به علت عدم شرایط بهداشتی فقط مصرف داخلی دارند و ارزش صادراتی ندارند در روش تولید صنعتی نیز تعداد زیاد عرقیات تولید می شوند که از بین آنها عرق گل سرخ رسما به خارج از کشور صادر می شود و بقیه مصرف داخلی دارند.
آزمونهای زیادی برای کنترل و کیفیت عرقیات وجود دارد بدین سبب بهتر است که برای عرقیات آئین نامه های تدوین و آنها را استاندارد نمائیم. از این رو روی عرقیات و اسانس ها تحقیقات زیادی انجام می دهند تا اینکه هم بعنوان یک ماده داروئی ارزش خود را بیابد و هم کمک به بهبود روشهای تولید و افزایش کارائی صنایع در جهت خود کفائی کشور باشد. امروزه برای جلوگیری از صدور کالاهای نامرغوب و حفظ بازارهای جهانی ، و به منظور حمایت از تولید کنندگان و مصرف کنندگان لازم است تا مطالعه و تحقیق درباره روشهای تولید ، نگهداری ، بسته بندی و هم چنین آزمونهای مختلف میکروبی، شیمیایی – فیزیکی و ... روی عرقیات و اسانسها صورت گیرد هم چنین به علت استفاده زیاد عرقیات سنتی در داخل و همچنین بعنوان یک منبع در آمد برای کشور لازم است که عرقیات را در شرایط بعداشتی تولید و از جهت میکروبی و فیزیک – شیمیایی بررسی نمائیم. تا هم از نظر مصرف داخلی مانعی نداشته باشد و هم ارزش صادراتی پیدا نماید.(1) (2)
مشخصات عرقیات (آبهای مقطر دارویی )
این آبهای مقطر داروئی که در ایران تحت نام عرقیات سنتی نام دارند و در گذشته های دور مصرف زیادی برای درمان بیماری ها داشته اند. به عبارتی دیگر ، آبهای مقطر دارویی ف محولهای روشن و شفافی هستند که معمولا اشباع از اسانس یا سایر مواد فرارمحول در آب می باشند. مواد موثره این آبها ، اغلب اسانسها می باشند ولی گاهی حاوی اسیدهای فرار مانند اسید استیک اسید والریانیک ، اسید سیاندریک و یا ترکیبات آمونیاکی نیز هستند. بعضی از آبها مقطر دارویی ، اثر درمانی خفیف دارند ولی عموما برای معطر کردن سایر فرآورده ها دارویی بکار می روند. در ایران ، این آبها ، غالبا جعت خواص درمانی مورد استفاده قرار می گیرند. و طعم و بوی آنها ، مشابه گیاهان یا مواد فراری است که از آنها آب مقطر تهیه می شوند.(1)(2)
تقسیم بندی عرقیات دارویی ( آبهای مقطر دارویی )
تقسیم بندی آبهای مقطر از لحاظ طرز تهیه : آبهای مقطر دارویی را بر حسب روش تهیه آنها به دو دسته کلی تقسیم می نمایند.
الف : آبهای مقطر طبیعی
ب : آبهای مقطر مصنوعی
آبهای مقطر طبیعی
بافتهای مخصوص گیاه را در دستگاه تقطیر با آب خالص و کافی مجاور کرده و حرارت می دهند. بخارات حاصله در لوله سرکننده بصورت قطرات آب در می آید که حاوی اسانس یا مواد فرار گیاه می باشدو سپس در ظروف تمیز جمع آوری می شود. آب مقطر حاصل را تکان داده و بمدت حداقل 12 ساعت کنار می گذارند. سپس اسانس های اضافی را که در آب حل شده اند به کمک پیپت پاستور و یا کاغذ صافی خیس جمع آوری می نمایند. در هنگام تقطیر باید دقت کرد که گیاه در اثر جوشش زیاد وارد مبرد نشود در غیر اینصورت آب بدست آمده رنگی خواد بود و یا اینکه در حین جوشیدن آب موجود نباید تمام شود چرا که گیاه سوخته و ایجاد بوی های نامطبوع می کند. در کارگاههای تهیه عرقیات که بطور سنتی مشغول بکارند، گیاه را با وزن معینی در دیگهای مسی ریخته و به آنها مقدار لازم آب افزوده و درب دیگها را بسته و به آنها حرارت می دهند. حرارت دیگها بوسیله چوب یا گاز تامین می شود. بخارات حاصله وارد لوله هایی می شود که اغلب داخل آب روان ( جوی آب ) قرار گرفته و سرد می شود. سپس در ظروف پلاستیکی بزرگ جمع آوری می گردند.
آبهای مقطر مصنوعی
به چند علت تهیه مصنوعی آبهای مقطر دارویی مورد استفاده است عدم امکان دسترسی آبهای مقطر دارویی در همه مواقع و همه جا . زیرا اولا آب مقطر را در فصول معینی می توان تهیه کرد. ثانیا بدلیل حجم نسبتا زیاد دیگه دارند نقل و انتقال آنها مشکل خواهد بود. نگهداری این داروها آسان نیست و اغلب پس از مدت کوتاهی بوسیله میکروبها فاسد می شوند. این علل باعث شد که داروسازان به تهیه مصنوعی این آبها اقدام کرده با مخلوط نمودن اسانس با آب مقطر ، آنها را تهیه کردند. بدیهی است که این آبها پست تر از آب های مقطری است که بطریق تقطیر تهیه می شوند. در سایر کشورها که تعدادی از هیدرولاها مصرف می شوند، بیشتر این آبها را از طریق حل کردن اسانس در آب مقطر بدست می آورند ولی در بعضی از کشورها ، از روش تقطیر نیز استفاده می کنند.
فساد عرقیات دارویی
هیدرولاها ( عرقیات ) ، از داروهایی هستند که قابل فسادند و بمرور زمان در اثر عوامل فیزیکی و شیمیایی و موجودات میکروسکوپی فاسد می شوند. اینک به ذکر هر دو عامل می پردازیم :
الف : عوامل فیزیکی شیمیائی : گرما ، نور و اشعه خورشید و هوا ، هم چنین جنس ظروف ، از جمله عواملی هستند که می توانند به مقادیر قابل ملاحظه ای در ترکیب آبهای معطر تغییراتی ایجاد کنند. بطور مثال گرما موجب تبخیر بعضی ترکیبات و در نتیجه کاهش مواد موثرمی گردد مانند کاهش اسید سیانیدریک در اب لوریه سریز اکسیژن هوا موجب تغییر بعضی ترکیبات می شود مانند تبدیل الدئید بنزوئیک سینامیل به اسید بنزوئیک و اسید سینامیک . نور نیز باعث تغییر رنگ این فرآورده می شود مانند زرد شدن آب بهار نارنج.
همچنین ظروفی که آب مقطر در آنها تهیه و یا نگهداری می شوند ، حائز اهمیت است. بطور مثال در هنگام تهیه عرقیات در ظروف مسی ، مقداری مس وارد محلول شده که سبب تغییر در کیفیت عرق می شود یا جهت نگهداری این محلولها باید از ظروفی استفاده شود که برروی ترکیبات آنها بی اثر باشد. بطور کلی ظروفی که عرق در آنها نگهداری می شود عبارتند از :
فرابه : ظرفی است که بطور متوسط 11 کیلو عرق در آن جای گرفته و سبز رنگ می باشد که در میمند فارس ساخته می شود.
بطری شیشه ای نیم لیتری که بیشتر عرقها دراین ظروف جهت نگهداری این هیدرولاها هستند.
ظروف پلاستیکی که بین 10 لی 20 لیتر گنجایش دارند. در کتاب داروسازی فرانسته توصیه شده که آب ها را در بطری ها با در بلوری که کاملا از عرق پرشده باشد و در جای تاریک خنک نگهداری نمود و ذخیره داروخانه را هر ساله تجدید نمایند.
متاسفانه در اکثر فروشگاهها و داروخانه ها ، این عرقیات در پشت شیشه ها و در معرض نور خورشید قرار دارند که بمقدار زیادی در کیفیت این فرآورده ها ، تاثیر خواهد گذاشت . بعضی از سازندگان جهت نگداری عرق کمی الکل بدان می افزایند ولی الکل موجب تخمیر سرکه ای را فراهم می سازد.
سترون کردن دستگاه تقطیر قبل از شروع کار، با بخار آب جوش ، کمک شایانی به حفظ آب های مقطر می نماید.
ب : عوامل بیولوژیکی : میکربهایی که در آب حضور دارند به مقدار زیادی سبب فساد در آبهای مقطر می شوند بطور مثال ، در بعضی از این هیدرولاها ، ایجاد لرد چسبنده ای می کنند که گاهی سبز رنگ است. از جمله آبهایی که بطور وسیع مورد هجوم میکروبها قرار می گیرند می توان از آب مقطر بهار نارنج نام برد. میکروبهایی که در آب یافت می شوند عبارتند از : باکتریها – کپکها و الگها.
انواع باکتریهایی که در آب های مقطر ایجاد فساد می کنند شامل کوکوس ها ، باسیل ها ، ویبرویون ها ، و یا اسپیرال ها می باشند. کوکوس ها رنگی یا فاقد رنگ می باشند مانند میکروکوکوس لوته اوس که در آب مقطر بهار نارنج و هم چنین میکروکوکوس اوران تیاکوس که در آب نعناع ممکن است یافت شوند. در بین باسیل ها ، باسیل سوبتیلیس ، باسیل سیانه اوس ، و باسیل فلواورسنس در آب زیر فون دیده شده اند.
همجنین تعداد زیادی از قارج ها ممکن است در عرقیات رشد نمایند که مهمترین آنها : پنی سیلیوم سیزرنگ ، و هورمودندرون.
الکها نیز به ندرت در بعضی از آبها ، از جمله آب زیرفون دیده شده است.
میکروبها فور هر کدام در شرایط مخصوص بخود رشد می نمایند بهمین دلیل حضور باکتریهایی که در محیط قلیایی یا خنثی زیست نمایند در آبهایی که باید pH آنها اسیدی باشد دلیل بر فساد آبهای مذکورمی باشد.
همچنین قارچ هائیکه در محیط با pH اسیدی زندگی می کنند هرگاه در آبهایی که باید قلیائی باشند ، یافت شوند. معلوم می گردد که در آن آب مقطر ، تغییراتی حاصل شده که در نتیجه ارزش دارویی خود را از دست داده است.(3).(4)
منابع:
جفر نمکی آرائی ،پایانامه با موضوع (بررسی و تهیه و کنترل و روشهای استاندارد عرقیات کاشان ) سال تحصیلی 72-73 سیما نقشی ، پایانامه با موضوع ( بررسی عرقیات گیاهان دارویی ایران ) سال تحصیلی 62-63
Dufour S, Szopa DA, Hauglustaine CD, Boone CP,Rinsland PF, Bernath G. The influence of biogenicemissions on upper-tropospheric methanol as revealedfrom space. Atmos Chem Phys Discuss 2007; 7: 9183–9202
Solhi H, Delavar M, Cheshme Jahanbin A,Abdollahi M. Comparison of methanol concentrationin herbal essences produced in Arak city with industrialproduced herbal essences with different commercialbrands. Arak Med U J 2009; 12: 85-91. [Text inPersian]
شما می توانید این خبر را در قالب یک فایل PDF چاپ یا ذخیره کنید. |