مشخصات گیاه سماق و ترکیبات تشکیل دهنده آن و تاثیر درمانی اش در بیماری ها (Rhus Coriaria L.)
سماق به صورت درختچه اي ودر نواحي گرم و معتدل مي رويد. در كوه هاي غربي ايران به صورت وحشي رشد زيادي دارند. درختچه اي، ديرزيست، تكو با ارتفاعي حدود 1 تا 4 متر است.
جنبه های گیاهی
مشخصات گياه شناسي
سماق به صورت درختچه اي ودر نواحي گرم و معتدل مي رويد. در كوه هاي غربي ايران به صورت وحشي رشد زيادي دارند. درختچه اي، ديرزيست، تكو با ارتفاعي حدود 1 تا 4 متر است. (Anacardiaceae) پايه، از خانواده پسته قطر يقه تا 10 سانتيمتر رسيده و شاخه هاي آن منشعب و پوست ساقه متمايل به زرد هستند.(1)
منشا
سماق بومي مناطق مديترانه اي به خصوص سواحل سيسيل، آسياي غربي و بخش هايي از سعودي و آسياي ميانه است.
انتشار در دنيا
در اكثر نقاط دنيا آمريكا، آرژانتين، آمريكاي جنوبي، خاورميانه ، جنوب اروپا، شمال آفريقا، قفقاز و آسياي مركزي،
تركيه، ايران، افغانستان، عراق، سوريه، لبنان و فلسطين.
پراكنش جغرافيايي در ايران
رويشگاه سماق دراكثر مناطق كشور به دليل مسايل مختلفي از قبيل تخريب بي رويه، قطع و برداشت نامناسب گياه به نقاط محدود و ارتفاعاتشيب دار و نقاط دور افتاده محدود مي گردد. شيب عمده رويشگاه هاي اين30 درصد مي باشد و استقرار گياه در جهت هاي مختلف جغرافيايي - گياه 60خصوصاً شيب شمالي از پراكنش و توسعه بيشتري برخوردار است.(1)
استفاده به عنوان دارویی سنتی
تاریخچه استفاده از سُماق :
-واژه سُماق (sumac) از کلمه " summaq " در زبان "آرامی (Aramaic) به معنی قرمز تیره اقتباس شده است.
- سُماق را در زبان های انگلیسی و فرانسه " sumac " ، لاتین " sumach " و عربی " summaq " به معنی قرمز بکار می برند.
- واژه لاتین " Rhus " که در علم گیاهشناسی برای معرفی جنس سُماق بکار رفته است، به معنی قرمزاست.
- واژه لاتین " Coriaria " که در علم گیاهشناسی برای معرفی گونه سُماق مدیترانه ای بکار رفته است،به معنی "قابل استفاده در رنگرزی و دباغی" می باشد.
- استفاده از گیاه سُماق در آشپزی به عنوان چاشنی مواد غذائی از هزاران سال قبل در بخش هایی از جهان متداول بوده است.
- پزشک یونانی "پدانیوس دیسکوریدس" در کتاب حجیمی با عنوان "خواص داروئی مواد غذائی (De Meteria Medica) به خواص مفید سُماق در صورت استفاده به شکل سُس و یا پاشیدن بر روی گوشت و سایر غذاها به این موارد اشاره کرده است :
- مُدر
- ضد نفخ
دیوسکوریدس" بعدها به عنوان پزشک ، داروساز و گیاهشناس" به خدمت "نرون" امپراطور بیرحم و خونریز رُم در آمد.
-سرخپوستان آمریکا از دوران های پیشین از گونه " Rhus glabra " برای تهیّه نوشیدنی های ترش مزۀ سنتی بهره می گیرند. آنها همچنین از گونه " Rhus aromatic " برای تهیّه نوعی معجون نوشیدنی مشابه آبجو موسوم به " cococtin " استفاده میکنند.(4)
براي بيماران ديابتي مفيد است، زيرا يكي از عوامل به وجود آمدن عوارض مختلف در ديابتي ها ، تركيب شدن گلوكز قند خون با پروتئين هاي حياتي بدن است كه به تغيير ساختار شيميايي و عملكرد اين پروتئين ها مي انجامد. مطالعات نشان مي دهد كه سماق تا 81 درصد از بروز اين فرايند جلوگيري مي كند. براي دندان درد و جوش هاي چركي دهان مفيد بوده و اشتها را تحريك مي كند. به دليل داشتن تانن فراوان، قابض و پاك كننده معده مي باشد. خاصيت ادرارآور ياديورتيك داشته وتب را پايين مي آورد. در درمان بيماري هاي روماتيسمي و نقرس موثر است. خون را تصفيه مي كند ومواد زائد خون مانند اوره را دفع مي كند. موجب كاهش فشار خون و كاهش چربي خون كلسترول مي شود. لثه ها راتقويت كرده و آنها را محكم مي سازد. براي برطرف شدن تهوع مفيد بوده و تقويت كننده ي دستگاه گوارش است. ازخون ريزي معده جلوگيري كرده و در رفع غلظت خون موثر است. خوردن گرد سماق با آب سرد ازخون ريزي داخلي و يا خارجي جلوگيري كرده و در قطع خون ريزي بسيار مؤثر است و بعضي عقيده دارند كه حتي اگر سماق درسته را بر جاي خون ريزي ببندند كافي است. ناراحتي هاي تنفسي و سينه مانند برونشيت و گرفتگي سينه را برطرف مي كند. ناراحتي هاي رايج گوارشي از جمله ناراحتي معده، ترش كردگي، يبوست، علايم تب و حركت نامنظم روده را درمان كرده و ضمناً آرتريت روماتوئيد را برطرفمي كند.اگر آش اسفناج را با آب ليمو و سماق و يا آب غوره بخوريد سردردهاي ناشي از اختلال كيسه صفرا را برطرف مي كند.بررسي ها نشان داده اند كه عصاره ميوه گياه سماق داراي ويژگي هاي دارويي گوناگون از جمله ضدمالاريا، ضدسرطان،ضد ويروس و سيتوتوكسيك مي باشد. براي درمان نقرس، سوزاك ،ورم پلك،رفع جوش هاى پلك و عفونت هاي دستگاه تناسلي ، ناراحتي روده و سندرم روده و افزايش گلبول هاي سفيد خون تجويز مي شود.(3)
مضرات سماق
بايد خشك آن را مصرف نمود. ميوه تازه سماق به دليل ايجاد مسموميت نبايد به صورت تازه استفاده شود و فقط بايد با گياهان گرم مصرف شود. به دليل اين كه سماق سرد است براي افراد سردمزاج مناسب نيست و مصرف بيش از حد آنبيشتر از 5 گرم) هم به صورت چاشني مي تواند مسموميت زا باشد .صمغ درخت سماق توليد يبوست شديد مي كند. مصرف برگ آن توسط احشام مانند گوسفند و بز در گوارش حيواناختلال بوجود آورده و منتهي به مرگ حيوان مي شود.مصرف آن براي افرادي كه معده حساسي دارند مناسب نيست و م يتواند ايجاد ناراحتي كند. در ضمن در صورتي كهسماق به خوبي تهيه نشده باشد به ويژه دانه آن مي تواند براي برخي افراد مشكلاتي ايجاد كند. سماق را بايد به دور ازنور مستقيم خورشيد نگهداري نمايند .(3)
ترکیبات موثر گیاه ( فیتوشیمی گیاه )
رطوبت 6/9 درصد، روغن 4/7 درصد، پروتئین 6/2 درصد، فیبر6/14 درصد، خاکستر 8/1درصد، عصاره محلول در آب 8/63درصد.
روغن ماندگار (fixed oil) شامل :
اسید مالیک (malic acid) ، اسید پالمتیک (palmitic acid) ،اسید استئاریک ( stearic acid) اسید اولئیک ( oleic acid) ، اسید لینولئیک (linoleic acid)
روغن های فرار (volatile oils) یا اسانس ها ( essential oils) ، پروتئین ها(proteins)، رزین ها (resins)، رنگدانه ها ( pigments)، تانن های قابل هیدرولیز (hydrolysable tannins) ، فلاونوئیدها (flavnoids)، آنتوسیانین ها (anthocyanins) اسیدهای آلی (organic acids) شامل :اسید الاجیک (ellagic acid) ، اسید گالیک ( gallic acid) ، اسید تانیک (tannic acid ) ، فلاوون ها (flavones) شامل :مایریسیتین (myricitin) ،مایریسیترین (myricitrin) ، کیورستین (quercetin)، کیورسیترین ( quercitrin) ، ایزوکیورسیترین(isoquercitrin) ، کایمپ فرول (kaempferol) ،فیبر (fiber) ، نیترات ها (nitrates) ،نیتریت ها ( nitrites) ، گالوتانین ها(gallotannins) ، خاکستر (ash) شامل عناصر معدنی (minerals) نظیر : پتاسیم ، فسفر ، سیلیسیم ، بُر ، آلومینیم ، کُرُ م ، وانادیم ، تیتانیم ، باریُم ، ازت و استرانسیم ، ویتامین C (ascorbic acid).
گردآورنده:مهرداد كاشفي
منابع:
- گياه دارویی- صنعتی سماق.- تاليف و تدوین مهدی عماد ،فریبرز غيبی ،سيدمحسن رسولی ،رسول خانجانزاده ،سعيد محمدی جوزانی.
- محمدرضا فاضلي ، حسام الدين آشتياني (بررسي اثرات ضدميكروبي عصاره تام سماق ضد میکروبی عصاره تام سماق بر سویه های مختلف پوستی. فصلنامه گياهان دارويي ، سال پنجم، شماره هفدهم، زمستان 1384
- معصومه قاسمي خليل آباد،غلامعلي حشمتي(معرفی سماق به عنوان یک گیاه دارویی ) سیویلیکا - ناشر تخصصی مقالات کنفرانس ها و ژورنالها
- سُماق؛ خواص و کاربردها"تألیف : اسماعیل پورکاظم پاییز 1397
شما می توانید این خبر را در قالب یک فایل PDF چاپ یا ذخیره کنید. |